اگر از بحث قدمت و تاریخ موجود در فرهنگ ایران بگذریم، حال و روز امروز جامعه ما کاملا بیانگر آن است که جامعه ایران تشنه به فراگیری مفهوم واقعی شهروندی و حقوق و تکالیفش بوده و باید در این زمینه گام‌های موثری برداریم تا مبادا پیشینه متمدن موجود کشورمان با سوال‌های بیشماری در این زمینه روبه‌رو شود.
به اعتقاد برخی جامعه‌شناسان برای رسیدن به اصول شهروندی ایده‌آل باید آموزش شهروندی را چه به‌صورت رسمی یعنی از کانون گرم خانواده یا محیط کار و چه به‌صورت رسمی در میان کتب درسی هرچه سریع‌تر آغاز کنیم و برایش کارگاه‌های آموزشی درنظر بگیریم چون با توجه به روند موجود، مفهوم دقیقی از شهروند نداشته باشیم، نمی‌توانیم برای آن برنامه‌ریزی دقیقی داشته باشیم، بنابراین بد نیست نیم‌نگاهی به معنی این ضرب‌المثل معروف در جامعه داشته باشیم که می‌گوید: «نه همین لباس زیباست نشان آدمیت» چون در پس این عبارت مفهومی عمیق از موضوع شهروندی بوده و باید به آن خوب توجه داشته باشیم.
این درحالی است که کارشناسان علوم‌رفتاری معتقدند: شهروند تنها در میان افراد دیگر جامعه معنی و مفهوم واقعی نداشته بلکه شهروند واقعی در دل جامعه‌ای مدنی شکوفا خواهد شد و در واقع شهروندی بیان یک هویت مشترک است، مشخص‌کردن مختصات، ویژگی‌ها و ارائه تکالیف و آشناکردن افراد جامعه با حقوق شهروندی است. پس همه معتقدیم شهروندی تنها به معنای سکونت در یک شهر نیست بلکه این گذشت زمان و اقامت فرد در یک جامعه است که می‌تواند مجموعه‌ای از عادت‌ها و رفتارها را برای فرد نهادینه کند.
شهر از دیدگاه جامعه‌شناسی
قبل از ورود به بحث اصلی لازم است که تعریفی دقیق و علمی از شهر داشته باشیم تا به خوبی دریابیم چه کسانی شهروند واقعی آن شناخته می‌شوند و باید به چه مواردی نسبت به این موضوع توجه داشته باشیم.
به‌طور کلی در جامعه‌شناسی، شهر مانند یک نظام پویاست و از بخش‌های کم و بیش منسجمی تشکیل شده است. سیستم شهری در بردارنده تفکرات، ریشه‌ها و روابط واقعی است. این سیستم همانند یک دستگاه متعادل‌کننده عمل می‌کند و در جهت ایجاد هماهنگی لازم بین بخش‌های مختلف شهر اقدام می‌کند. اگر برای جامعه‌شناسی، مسئله اساسی، مطالعه کنش‌های اجتماعی افراد در فضاهای مختلف است؛ شهر مکان این کنش‌ها در ابعاد مختلف برای گروه‌های اجتماعی است. شهر بستر مطالعه پدیده‌ها و به عبارتی آزمایشگاه جامعه‌شناسی است.
انواع شهروندان یک جامعه
همانطور که اشاره شد موضوع شهرنشینی و البته شهروندی در یک منطقه، روستا، شهر یکی از سوژه‌های پرمخاطب در دهکده جهانی است و اگر از آن دسته از افراد که نقشی سازنده در جامعه ندارند و همواره برای جامعه هزینه‌ساز بوده‌اند، بگذریم برخی جامعه‌شناسان سه‌تعریف کلی درخصوص شهروندان یک جامعه آورده‌اند اما با توجه به توسعه زندگی دیجیتال در اقصی نقاط دهکده جهانی بد نیست تعریف چهارمی نیز برای شهروند درنظر داشته باشیم:
1. شهروندانی با احساس مسئولیت فردی
چنین شهروندی یاد گرفته است در جامعه رفتار مسئولانه‌ای داشته باشد. برای مثال به محیط‌زیستش اهمیت می‌دهد و هرگز در خیابان زباله نمی‌ریزد، در بازیافت زباله با دولت همکاری می‌کند. به‌طور کلی پیرو قوانین جامعه است. چنین شهروندی، به طور خودجوش به فقرا کمک می‌کند و بدون تردید داوطلب انجام کارهای عام‌المنفعه می‌شود. معمولا در بیشتر جوامع برنامه‌های آموزشی ترتیب می‌دهند تا شهروندان خود را به داشتن این نوع احساس مسئولیت تشویق کنند. برنامه‌ریزان امیدوارند بتوانند شهروندانی تربیت کنند که صادق، منظم و سختکوش باشند.
2. شهروندان مشارکتی
این شهروندان از آن دسته افرادی هستند که در مسائل و مشکلات شهری و اجتماعی جامعه خود حضوری فعال دارند. در واقع روی تلاش جمعی بسیار تاکید می‌کنند و اصطلاحا جامعه‌محور هستند. این شهروندان یاد گرفته‌اند کنار هم و با کمک یکدیگر جامعه‌شان را اداره کنند و کمتر از خود رفتارهای فردگرایی بروز می‌دهند. مثلا شهروندی با احساس مسئولیت فردی ممکن است برای کمک به فقرا، غذا سفارش دهد، اما در جامعه ای که شهروندانش رفتار مشارکتی دارند مکانی برای تهیه غذا در نظر می‌گیرند و با کمک یکدیگر برای فقرا و بی‌خانمان‌ها غذا درست می‌کنند. چنین جامعه‌ای با وجود شهروندانی با این خصوصیات که می‌توانند درقبال یکدیگر رفتار متعهدانه‌ای داشته باشند و با همیاری هم مشکلات را از میان بردارند، در نهایت به سعادت می‌رسند.
3. شهروندان عدالت‌محور
این نوع شهروندان از آگاهی بسیار بالایی برای داشتن یک جامعه شایسته برخوردارند. آنها توانایی تحلیل و درک تمام مسائل جامعه خود را داشته و نقش متقابل نیروهای اجتماعی، اقتصادی و سیاسی را کاملا می‌فهمند و به عدالت اجتماعی از هر جهت معتقدند و برای رسیدن به سطح مطلوبی از عدالت تلاش زیادی می‌کنند. این نوع شهروندی با شهروند مشارکتی شباهت‌هایی در خصوص تاکید کار دسته‌جمعی دارد و معتقد است برای حل مسائل و معضلات جامعه، کل افراد آن جامعه باید دخیل باشند.
4. شهروند الکترونیک
شهروند الکترونیکی مطابق استاندارد ECITIZEN کسی است که از حداقل دانش لازم در رابطه با مفاهیم پایه ICT، حداقل توانایی لازم در بهکارگیری سیستم عامل ویندوز و واژه مایکروسافت، توانایی کافی برای برقراری ارتباط با اینترنت و وب جهانگستر، توانایی مبادله پیامهای الکترونیکی از طریق فناوری پست‌الکترونیکی، توانایی کافی برای یافتن اطلاعات موردنیاز با انجام جست‌وجوهای موثر در وب، توانایی مقابله با پیامدهای منفی و بدآموزیهای احتمالی اینترنت و استفاده از کاربردهای مثبت این فناوری، توانایی یافتن اطلاعات راجع به نحوه انجام کارهای مختلف از طریق اینترنت، توانایی تکمیل فرمهای آنلاین اینترنتی و انجام کارهای روزمره مختلف از طریق اینترنت، برخوردار باشد.